عوارض رادیولوژی بر مادران باردار: بهترین روش‌های پیشگیری و محافظت

رادیولوژی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس، تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی بدن تهیه می‌کند. این فناوری نقش اساسی در تشخیص سریع و دقیق بیماری‌ها ایفا می‌کند، اما در دوران بارداری، استفاده از آن نیازمند احتیاط‌های ویژه‌ای است. نگرانی‌های عمده مرتبط با انجام رادیولوژی در این مرحله، تأثیرات احتمالی اشعه ایکس بر جنین است. به همین دلیل، انجام رادیولوژی در دوران بارداری تنها در مواقع ضروری و تحت نظر دقیق پزشکان متخصص صورت می‌گیرد تا خطرات احتمالی به حداقل برسد و سلامت مادر و جنین حفظ شود.

افزایش خطر ناهنجاری‌های مادرزادی و مشکلات رشد جنین

اشعه ایکس و سایر اشعه‌های یونیزه‌کننده می‌توانند به DNA سلول‌های جنین آسیب برسانند. این آسیب‌ها ممکن است منجر به تغییرات ژنتیکی، اختلالات رشدی، نقص‌های مادرزادی و مشکلات عصبی در جنین شوند. حساس‌ترین دوره برای جنین سه‌ماهه اول بارداری است، زیرا در این زمان سلول‌ها به سرعت تقسیم می‌شوند و ارگان‌های اصلی شکل می‌گیرند.
در صورت قرار گرفتن در معرض دوزهای بالای اشعه در سه‌ماهه اول (زمان تشکیل اعضای حیاتی)، احتمال بروز ناهنجاری‌های مادرزادی افزایش می‌یابد.
مهم‌ترین آسیب‌ها ممکن است به دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) و قلب باشد.
در هفته‌های ۸ تا ۲۵ بارداری که سیستم عصبی مرکزی در حال تکامل است، اشعه ممکن است باعث کاهش IQ یا اختلالات شناختی شود.
اشعه می‌تواند باعث کاهش رشد جنین و وزن پایین هنگام تولد شود.

افزایش خطر سقط جنین

قرارگیری جنین در معرض دوزهای بالای اشعه ایکس می‌تواند خطر سقط به‌ویژه در هفته‌های ابتدایی بارداری را افزایش دهد.
اگرچه در تصویربرداری‌های معمول دوز اشعه به طور معمول پایین است، اما انجام آزمایش‌های غیرضروری در این دوره می‌تواند خطرات جدی‌ای به همراه داشته باشد. بنابراین، تنها در موارد ضروری و تحت نظر پزشک، از رادیولوژی در دوران بارداری استفاده می‌شود.

افزایش خطر ابتلا به سرطان در آینده

جنین‌هایی که در دوران جنینی در معرض اشعه قرار می‌گیرند، ممکن است در دوران کودکی یا بزرگسالی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان باشند (مانند لوسمی).
این افزایش خطر به ویژه در زمانی که جنین در معرض دوزهای بالاتر اشعه قرار می‌گیرد، بیشتر است. بنابراین، کاهش تماس جنین با اشعه و استفاده از محافظ‌های مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد.

شدت عوارض وابسته به چند عامل است:
دوز اشعه: هر چه دوز بالاتر باشد، خطر بیشتری دارد.
نوع رادیولوژی: تصویربرداری از قسمت‌هایی مانند شکم و لگن خطر بیشتری دارد، در حالی‌که رادیوگرافی دندان یا اندام‌های دور از رحم خطر کمتری دارد.
تعداد دفعات تصویربرداری: مواجهه مکرر با اشعه خطر را افزایش می‌دهد.
سن بارداری:
سه‌ماهه اول: حساس‌ترین دوره است، زیرا رشد اعضای حیاتی در حال انجام است.
سه‌ماهه دوم: خطر کاهش می‌یابد، اما آسیب به سیستم عصبی مرکزی همچنان ممکن است.
سه‌ماهه سوم: جنین نسبتاً مقاوم‌تر است، اما همچنان باید از دوزهای غیرضروری اشعه پرهیز شود.

برای کاهش عوارض رادیولوژی بر مادران باردار، می‌توان از اقدامات پیشگیرانه زیر استفاده کرد:
استفاده از محافظ‌های سربی: پوشش‌های سربی می‌توانند میزان اشعه‌ای که به جنین می‌رسد را به طور قابل توجهی کاهش دهند.
جایگزین‌های تصویربرداری: در مواردی که امکان‌پذیر است، از روش‌های بدون اشعه مانند سونوگرافی یا MRI استفاده شود.
بهینه‌سازی دوز اشعه: تنظیم دقیق تجهیزات رادیولوژی برای استفاده از کمترین دوز اشعه ممکن.
مشاوره با متخصصین: مشورت با پزشکان و متخصصین رادیولوژی قبل از انجام هرگونه تصویربرداری.

برخی از انواع تصویربرداری رادیولوژیک با محافظت مناسب، در دوران بارداری می‌توانند با خیال راحت انجام شوند:
دندان‌پزشکی: عکس‌برداری از دندان‌ها معمولاً کم‌خطر است زیرا ناحیه تابش دور از شکم قرار دارد.
اشعه سینه: در صورتی که محافظ‌های سربی به درستی استفاده شوند، می‌توانند با ایمنی انجام شوند.
سی تی اسکن با محافظ مناسب: در مواقع ضروری، با استفاده از محافظ‌های سربی و محدود کردن ناحیه تابش، می‌توان ایمنی را تضمین کرد.

اگرچه مادران باردار معمولاً نسبت به اشعه ایکس مقاوم‌تر هستند، اما قرارگیری مکرر در معرض این اشعه می‌تواند به سلول‌های بدن مادر آسیب جدی‌تری برساند. این آسیب‌ها ممکن است در بلندمدت منجر به مشکلاتی مانند ضعف سیستم ایمنی، افزایش خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان‌ها و آسیب‌های دیگر سلولی شوند. علاوه بر این، اشعه ایکس می‌تواند باعث تغییرات ژنتیکی در DNA سلول‌های مادر شود که ممکن است به نوبه خود به ناهنجاری‌های سلولی و اختلالات عملکردی منجر شود. بنابراین، محدود کردن تعداد و دوز اشعه دریافتی توسط مادر باردار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

قبل از انجام اشعه ایکس، به پزشک خود اطلاع دهید که باردار هستید. ممکن است بتوان اشعه ایکس را به تعویق انداخت.
اگر نتوان آن را به تعویق انداخت، تیم مراقبت‌های بهداشتی ممکن است بتواند میزان تابش اشعه ایکس را کاهش دهد و اقداماتی برای به حداقل رساندن تابش به جنین انجام دهد.
اگر فرزندتان نیاز به اشعه ایکس دارد، در صورت بارداری، کودک را در حین انجام اشعه ایکس در آغوش نگیرید.
در مورد ضرورت تصویربرداری با پزشک مشورت کنید و از جایگزین‌های غیرتابشی استفاده کنید.

رادیولوژی در دوران بارداری با خطراتی همراه است که این خطرات به نوع روش تصویربرداری، دوز اشعه و مرحله بارداری بستگی دارند. برای کاهش این خطرات، بهترین رویکرد استفاده از روش‌های جایگزین بدون اشعه مانند سونوگرافی یا MRI و رعایت دقیق نکات حفاظتی می‌باشد. مادران باردار باید همواره اطلاعات کامل و دقیقی را در مورد وضعیت بارداری و نیاز به تصویربرداری به تیم پزشکی خود ارائه دهند تا تصمیم‌گیری‌های بهینه و ایمنی اتخاذ شود. هماهنگی نزدیک با متخصصین و انتخاب هوشمندانه روش‌های تصویربرداری می‌تواند به حفظ سلامت مادر و جنین کمک شایانی نماید. در نهایت، آگاهی و اطلاع‌رسانی صحیح به مادران باردار نقش کلیدی در کاهش ریسک‌های احتمالی و تضمین سلامت آنان و نوزادان آینده دارد.
مرکز تصویربرداری پزشکی دکتر سیده آمنه سیدجوادین، یکی از برترین مراکز تصویربرداری در لاهیجان، با استفاده از تجهیزات مدرن و تیمی حرفه‌ای آماده ارائه خدمات به شما عزیزان است. برای رزرو نوبت، کافیست روی دکمه دریافت نوبت کلیک کنید.

منابع
mayoclinic.org
pregnancybirthbaby.org